We smullen er allemaal van, de spectaculaire verhalen uit Hollywoodfilms. Variërend van wormgaten in INTERSTELLAR, tot een hypermodern robotpak in IRON MAN en zelfs een robot met bewustzijn als in CHAPPIE, de film van sci-fi koning Neill Blomkamp die nu verkrijgbaar is op DVD, Blu-ray™ en digitaal.
Voor de gemiddelde filmfan lijkt de wetenschap achter al deze superhelden en geweldige plotlijnen allemaal gesneden koek. Hollywood maakt steeds meer gebruik van echte specialisten en wetenschappers om hun films nog realistischer en kloppender te maken en dat kunnen we vaak merken aan de positieve kritieken. Maar hoe realistisch is een adamantium skelet of een robot politie-eenheid nou werkelijk?
George van Hal is sterrenkundige en redacteur bij de Nederlandstalige editie van het toonaangevende populairwetenschappelijke tijdschrijft New Scientist. We kunnen dus met recht zeggen dat hij verstand heeft van wetenschap. Bovendien is George een groot filmfan in hart en nieren. Voor het Leiden International Film Festival neemt hij jaarlijks het Science & Cinema-programma voor zijn rekening, waarin wetenschappers en wetenschapsjournalisten de boeiende wetenschappelijke concepten achter bioscoopfilms blootleggen.
Ook schreef hij een fantastisch boek over de wetenschap in Hollywoodfilms: Robots, aliens en popcorn. Way to Blue voelde George daarom aan de tand over dit onderwerp en over zijn gedachten over de film CHAPPIE. Benieuwd naar wat hij van deze film vindt? Ontdek het in deze vijf vragen aan specialist en filmfan George van Hal. Oh ja, mocht je CHAPPIE nog niet hebben gezien: spoiler alert!
Koffie met Einstein
Je boek heet Robots, aliens en popcorn. Hierin behandel je uiteenlopende science-fiction onderwerpen varierend van adamantium skeletten en kunstmatige intelligente tot aan wormgaten en buitenaards leven. Welk onderwerp is nou je favoriet in een Hollywood film en waarom?
Dat is lastig om te zeggen. Ik vind alle onderwerpen in mijn boek razend leuk. Robots, aliens, reizen naar verre sterren en planeten met toffe ruimteschepen, de technologie achter superhelden en de vraag of er parallelle universa bestaan waarin je heel iemand anders bent. Maar als ik er eentje moet kiezen die mij het meest tot de verbeelding spreekt, dan is het denk ik tijdreizen.
Wie zou nou niet naar het verleden willen gaan om een bakkie koffie met, pak ‘m beet, Einstein te drinken? Of naar de toekomst om te zien of mensen tegen die tijd eindelijk een STAR TREK-achtig galactisch imperium hebben gesticht? Of dat er misschien ergens al politierobots rondlopen zoals in CHAPPIE?
En wat blijkt – dat schrijf ik ook in m’n boek – reizen naar de toekomst is natuurkundig gewoon hartstikke eenvoudig! Alleen is het lastig om dat vervolgens ook praktisch uit te werken. En dan is er nog een nadeel: eenmaal in de toekomst kun je niet echt makkelijk weer terug naar het verleden, blijkt uit diezelfde natuurkunde. Daar zijn ook wel wat uitwegen voor te verzinnen, maar dat is allemaal wel heel erg speculatief.
Wetenschap of Filosofie?
In de film CHAPPIE wordt een robot zo geprogrammeerd dat hij een bewustzijn heeft en zelf kan voelen, leren en denken. In hoeverre is dit mogelijk in het echt?
Laat ik eerst een klein stapje terugzetten. Voordat CHAPPIE zelfbewust wordt, is hij al een bijzonder geavanceerde robot. Hij snapt als politierobot menselijke commando’s en kan razendsnel op heel complexe situaties inspelen. Die robots wekken al bijna de indruk dat ze zelfstandige wezens zijn – al blijkt uit de film dat dat in werkelijkheid niet het geval is omdat ze inderdaad bewustzijn missen. Toch zijn ze daarmee al verder dan vrijwel alle huidige robots – al zetten sommige robotbouwers wel degelijk enorme stappen. De eerste speelgoedrobots die sociale interactie aan kunnen gaan met kinderen, komen bijvoorbeeld al op de markt. En volgend jaar verschijnt Jibo, de ‘eerste sociale thuisrobot’, zoals de makers het zelf zeggen. Die robot is volgens het promofilmpje wel vergelijkbaar met de hulprobotjes die de programmeur in CHAPPIE in z’n huis rond heeft rijden en lopen.
Echt zelfbewustzijn is dan de volgende uitdaging. Om dat te kunnen programmeren in een kunstbrein moet je eerst de vraag beantwoorden wat bewustzijn eigenlijk is. We hebben namelijk nog geen flauw idee hoe dat in onze eigen breinen nu precies werkt. Bovendien is echt bewijzen dat iets zelfbewust is behoorlijk lastig. Bij bijvoorbeeld je partner of een goede vriend ga je er – uiteraard – vanuit dat hij of zij zelfbewust is. Maar probeer maar eens te bewijzen dat dat echt zo is, en dat die persoon niet gewoon een heel goed geprogrammeerde computer in zijn of haar brein heeft die doet alsof ‘ie zelfbewust is. Dat is onmogelijk.
Daarom is de vraag wat bewustzijn is vooral een filosofische kwestie. En dat zal voorlopig nog wel zo blijven – in elk geval totdat we ons brein beter snappen. Maar is dat erg? Misschien niet. Er is immers wel wat voor te zeggen dat wanneer een robot de indruk wekt dat ‘ie zelfbewust is, dat dat dan ook goed genoeg is. We kunnen het verschil toch niet aantonen.
Eeuwig leven
CHAPPIE gaat zelfs nog een stapje verder door het bewustzijn, ofwel iemands ziel, in een computer te zetten en daarmee in een robotlichaam te kunnen programmeren. Denk je dat dit ooit mogelijk zal zijn en de mensheid in een verre toekomst wellicht voor altijd kan doorleven als robots?
Er zijn zeker mensen die hopen – of zelfs heilig geloven – dat we ooit onze essentie kunnen uploaden in een computer. Ik zelf weet het niet, al denk ik niet dat er iets fundamenteels is dat ons tegenhoudt. Wij zijn zelf biologische machines, dus waarom zou je dat bewustzijn niet na kunnen bouwen? En als dat lukt, waarom zou je dan niet de gegevens van ons bewustzijn kunnen vertalen naar een kunstversie en dat weer in een robot stoppen?
Het is allemaal alleen wel extreem speculatief. Voorlopig snapt niemand nog de ballen van hoe ons bewustzijn precies met onze biologische machinerie, ons brein, samenhangt. Waar zit bewustzijn? Hoe prop je het ergens in? Niemand die het weet.
En mocht er daadwerkelijk zoiets bestaan als een ziel, iets dat het biologische ontstijgt zoals veel mensen geloven, dan lukt het misschien zelfs nooit.
Kortom: hoewel er niets is dat stelt dat wat je in CHAPPIE ziet onmogelijk is, is er niemand die weet hoe dat zou moeten. Het blijft dus speculatie. Maar wel hele leuke speculatie! Want het zou wel heel erg tof zijn als het ooit lukt. En daar is sciencefiction nou juist zo goed in: je laten wegdromen bij zo’n tof idee.
Tussen de regels door
Welke onderdelen uit de film CHAPPIE spreken jou op wetenschappelijk gebied het meest aan, welke dingen vond jij bijvoorbeeld bijzonder goed uitgewerkt?
Wat me meteen opviel was Moose, de andere robot die met het brein wordt bestuurd. Dat lijkt qua technologie wel wat op het robotpak dat Matt Damon draagt in Blomkamp’s vorige film ELYSIUM. Ook dat pak wordt met het brein aangestuurd. Het enige verschil is dat de gebruiker Moose niet draagt, maar op afstand bestuurt.
Zo’n soort koppeling tussen mens en machine is geen sciencefiction meer. In 2012 gaf de verlamde vrouw Cathy Hutchinson zichzelf bijvoorbeeld een drankje met behulp van een robotarm die zij zelf bestuurde met haar brein. En met iets simpelere hardware is het ook al mogelijk om met je hersenen een poppetje in een computerspel te besturen. Op die manier Moose aansturen, is dus helemaal zo gek nog niet!
Daarnaast speelt de film op bijzonder interessante wijze met vragen over bewustzijn. Want hoewel bewustzijn heel moeilijk is, is het wel degelijk iets waar wetenschappers zich mee bezig houden. Er is zelfs een serieus wetenschappelijk vakblad over, Machine Consciousness, waarin wetenschappers regelmatig publiceren over de voortgang op dit terrein.
De vragen die daarbij opdoemen: op welke manier leert zo’n kunstmatige intelligentie dan, kun je bewustzijn programmeren, enzovoorts, daar speelt CHAPPIE op een heel interessante en aansprekende manier mee. Hetzelfde geldt voor de ethische kwesties. Mag je robots laten moorden? En wat gebeurt er als robots zelfbewust worden, welke rechten hebben ze dan? Het zijn vragen die heel relevant zijn, zowel voor robotonderzoekers zelf als – in de toekomst – voor de maatschappij die met de gevolgen van het werk van die onderzoekers te maken krijgen. Dat doet de film dus heel aardig.
Held Joss Whedon
Tot slot nog een vraag over je eigen dromen en ambities. In je boek vertel je ook over de prestigieuze Science & Entertainment Exchange uit Hollywood; een club van wetenschappers gespecialiseerd in een eigen vakgebied die op verzoek filmmakers adviseren bij wetenschappelijk vragen. Bij welke film had jij zelf graag als adviseur gewerkt?
Goede vraag – moet ik er dan juist eentje kiezen waarbij het leuk werken was, of eentje die goed een wetenschappelijk adviseur had kunnen gebruiken? Laat ik alle opties langsgaan. Qua vrijheid en taakomschrijving had ik graag de rol van Jack Horner gehad bij JURASSIC PARK van Steven Spielberg. Hij liep op de set rond en was bij het hele productieproces betrokken – een droomrol, als adviseur.
Verder was ik enorm graag betrokken geweest bij de sciencefictionfilm SERENITY, het vervolg op de televisieserie FIREFLY, of bij AVENGERS: AGE OF ULTRON. Dat is omdat ik schrijver/regisseur Joss Whedon die voor de films verantwoordelijk was, heel hoog heb zitten. In het speculatieve genre vind ik hem één van de meest creatieve verhalenvertellers van de afgelopen jaren.
Waar ze wel een adviseur hadden kunnen gebruiken, is bij ARMAGEDDON of 2012, wetenschappelijk twee van de meest rampzalige films van de afgelopen jaren – al waren ze ook allebei heel vermakelijk. Dat laat trouwens maar weer zien dat films niet altijd wetenschappelijk doortimmerd in elkaar hoeven zitten. Sciencefictionfilms zijn immers geen documentaires.
Ben je al nieuwsgierig geworden naar CHAPPIE? De film is nu verkrijgbaar op DVD, Blu-ray™ en digitaal. Bekijk hier alvast een voorproefje van de futuristische sci-fi film >>>>
Meer weten over George van Hal? Lees hier alles over de auteur en zijn boek Robots, aliens en popcorn. Een must voor elke filmfan met een hart voor wetenschap!
Chappie
Bluray, 120 minuten, Sony Pictures Home Entertainment
Bestel deze Blu-ray hier >>>>
Chappie
DVD, 120 minuten, Sony Pictures Home Entertainment
Bestel deze DVD hier >>>>
Robots Aliens en Popcorn – George van Hal
Paperback, 320 pagina’s, uitgeverij Atlas Contact
Bestel dit boek hier >>>>
