Eindelijk kunnen liefhebbers in Nederland de ‘Film ‘Pawn Sacrifice’ (pion offer) over leven Bobby Fischer‘ uitgebracht door BleeckerStreet (2014) in de bioscoop bekijken. En niet alleen schaakliefhebbers krijgen een sfeervol gefilmd en indringende (waar gebeurd) verhaal te zien van een genie, de beste schaker van de wereld, die op de rand van krankzinnigheid, en op het wereldtoneel van de koude oorlog, aantoont de beste en creatiefste schaker van de wereld te zijn.
Film Pawn Sacrifice
Deze film Pawn Sacrifice (regie Edward Zwick) gaat over het leven van een bijzondere schaker. Het gaat over zijn jeugd in Brooklyn (New York), samen met zijn zus Joan, zonder vader en met een wat extraverte (communistische) moeder, die hem wel consequent steunt bij de ontwikkeling van zijn grote passie schaken. Het gaat ook over zijn gemoedstoestand als wonderkind. De eerste partij die hij als jongen verliest (tegen een Amerikaanse grootmeester in een schaakclub in New York; de enige keer dat deze grootmeester van Fischer heeft kunnen winnen!) en de mentale effect dat het verlies heeft op Bobby (zijn moeder: “hij houdt niet van remises!”).
Het intermezzo van wonderkind tot internationaal schaakmeester is in de film wat langdradig en heeft weinig diepgang. Zijn agent, Paul Marshall (Liev Schreiber) en zijn secondant in de aanloop naar zijn wereldkampioenschap, Paul Marshall (Michael Stuhlbarg), komen in deze fase van de film meer tot hun recht. Maar de ontwikkeling tot een vorm van krankzinnigheid (achtervolgingswaanzin, complot theorieën) komt in de mentale ontwikkeling van de Fischer wel goed over het voetlicht. Hier wordt de kijker ook verscheurt tussen compassie voor de genie en de irritatie over zijn onaangepaste gedrag en onredelijke eisen als van een verwend kind.
Dan – eigenlijk laat in de film – komt de apotheose van het wereldkampioenschap in Reykjavik tegen Boris Spassky. Het wordt historisch goed en correct geplaatst in de politieke strijd van de koude oorlog in die tijd van Amerika tegen het communistische Sovjet Unie. Zelfs Nixon en zijn adviseur Henry Kissinger krijgen een rolletje in de film.
Bobby Fischer in Reykjavik
En dan het decor IJsland. Prachtig in beeld gebracht. De leegte en de boomloosheid (ik heb het met eigen ogen gezien) is zeer aanwezig. De triestheid van een verlaten hotel waarin Bobby Fisscher verblijft. Zijn achterdocht. Zijn onsympathieke strijd tegen de omstandigheden in de toernooi zaal: allemaal zeer fysiek in beeld gebracht.
En dan eigenlijk maar drie van de 21 partijen worden in beeld gebracht. De eerste partij vond ik zelf het hoogtepunt van de film. De spanning vooraf (gaat hij echt spelen; bij de eerste partij was hij niet komen opdagen), de nervositeit tijdens de partij (zoemen van de camera’s, geluid uit het publiek) waarbij prachtig in beeld wordt gebracht de steeds meer oplopende mentale spanning bij Bobby Fischer en dan de fatale verkeerde zet, waarna hij zich realiseert dat hij de partij verloren heeft.
Verder de beroemde derde partij in de ping-pong-zaal van het hotel zonder publiek. En dan de zesde partij, die hij magistraal wint en de manier waarop Boris Spassky in de film in Bobby Fischer zijn meerder erkent.
De periode na Reykjavik wordt in een paar minuten afgehandeld. De manier waarop Bobby Fischer volledig doordraait en eigenlijk geen rol van betekenis in de schaakwereld meer heeft weten te spelen komt niet in beeld en dat wordt niet gemist. De film stopt letterlijk op het hoogtepunt van zijn leven.
Voor diegene die denken dat dit een schaak-technische film is kan ik geruststellend zijn. Je hoeft niets van schaken te weten om toch te kunnen genieten van deze – uiteindelijk – toch wel heroïsche strijd tegen het communisme, de rest van de wereld en voor de winst zoals Fischer zich als jongen al had voorgesteld.
Het is een film die vooral zijn publiek zal vinden in filmhuizen. Hier de agenda voor Pawn Sacrifice.
Ik heb de film samen gezien met mijn zoon van 11 en die was onder de indruk en pakte de sfeer en de issues feilloos op. Als men een Bobby Fischer zoekt als in een documentaire, dan zal het teleurstellend zijn. Maar voor de toeschouwer van een onbevattelijk mentaal proces, gevoed door een duivels complex spel, is het gewoon genieten.
